مهندسی و مدیریت ساخت

مهندسی و مدیریت ساخت (construction engineering and management) معروف به مدیریت ساخت (construction management)، یکی از شاخه‌های مهندسی عمران است که به مدیریت زمان، هزینه و کیفیت در ساخت می‌پردازد. این رشته از مهندسی عمران که از پایان دهه ۱۹۷۰ رواج یافته است برای بهبود مدیریت پروژه‌های عمرانی و سعی در ایجاد یکپارچگی در مدیریت ایجاد گردیده است. مدیریت پروژه، کنترل پروژه، مدیریت پیمان، روش‌های ساخت و ایمنی، بهداشت و محیط زیست از جمله مباحث اصلی این رشته هستند. در سالهای اخیر مدیریت زیرساخت هم در این رشته مورد توجه زیادی قرار گرفته‌است. گرایش مدیریت پروژه و ساخت تقریباً زیرگروه مستقیم معماری محسوب می‌شود حال آنکه رشته مهندسی و مدیریت ساخت جزو گرایشهای عمران در مقطع کارشناسی ارشد می‌باشد و شاید همین امر باعث ایجاد تفاوتهایی نه چندان زیاد ما بین این دو رشته شده که می‌توان از تفاوت اسمی این دو رشته نیز آن را درک کرد رشته مدیریت پروژه و ساخت با هدف قرار دادن کلیات پروژه‌های عمرانی بدون توجه ویژه به جزئیات اجرایی آن مباحث خود را پیش می‌گیرد حال آنکه رشته مهندسی مدیریت ساخت با دیدی عمرانی به جزئیات یک طرح و نحوه ساخت آن توجه دارد.
کارشناسی ارشد مهندسی و مدیریت ساخت یکی از گرایشهای دوره کارشناسی ارشد رشته مهندسی عمران می باشد. برای موفقیت در پروژه های عمرانی داشتن دانش و مهارت های فنی پروژه کفایت نمی­کند، بلکه نیاز به توانایی و مهارت های مدیریتی نیز می باشد. هدف دوره، تربیت دانش آموختگانی است که از توانایی و دانش کافی در جهت برنامه ریزی، کنترل و مدیریت پروژه­ ها برخوردار باشند. از طرف دیگر این گرایش فقط محدود به مدیریت نیست بلکه مهندسی را نیز در بر می ­گیرد. به عبارت دیگر فارغ التحصیلان این رشته مهارت­های لازم در تمام زمینه های مدیریت مانند امور قراردادها، برنامه ریزی و کنترل پروژه ها، هدایت و رهبری منابع انسانی را کسب می کنند، همچنین با زمینه های فناوری و اجرای سازه های مهم مانند پل ها، بنادر، سیلوها و ساختمان های مسکونی و اداری و مواد و مصالح ساخت آشنا می شوند. دانش آموختگان این دوره می توانند علاوه بر آموزش و یا پژوهش در دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی، در مدیریت و اجرای تمام پروژه های عمرانی فعالیت نمایند. بر همین اساس تمامی وزارتخانه ها و سازمان­های دست اندرکار ساخت و ساز مانند وزارت راه و ترابری، وزارت مسکن و شهرسازی، وزارت نفت، وزرات نیرو، وزارت صنایع، شهرداری­ها، نظام مهندسی و شرکت­های مشاور و پیمانکار می­توانند از همکاری دانش آموختگان این دوره در جهت ارتقاء کیفی و کاهش مدت و هزینه پروژه ­ها بهره بگیرند.
برنامه ­ های درسی این دوره برای چهار نیمسال طرح ریزی شده است. طول هر نیمسال 16 هفته آموزشی کامل است. مدت هر واحد درس نظری، آزمایشگاهی و عملی به ترتیب 16و 32 ساعت می ­ باشد. اکثر دروس دارای پروژه می­باشند، انجام پروژه­ها توسط دانشجویان خارج از ساعت درسی انجام می ­ شود و گزارش ­های پروژه توسط اساتید مورد ارزیابی قرار داده می ­ شود. برای اخذ داده ­ها در جهت انجام پروژه ­ها ضروری است که دانشجویان به شرکتها و یا سازمان­ها مراجعه نموده و از نرم افزارهای مربوطه استفاده نمایند.

پروژه و مهندسی مدیریت پروژه

پروژه مجموعه ای از فعالیت ها است که برای دستیابی به منظور یا هدف خاصی انجام می گیرد. پروژه ها شامل فعالیت هایی هستند که باید در تاریخ های معین، با هزینه های معین و کیفیت تعیین شده ای به انجام رسند. لازمه ی موفقیت هر پروژه، دستیابی توأم به هر سه عامل زمان، هزینه و کیفیت معین است و خارج شدن هر یک از سه عامل مذکور از حدود تعیین شده، می تواند به انجام پروژه ای ناموفق و غیر اقتصادی منجر شود.
تخصیص، پیگیری و کاربرد منابع برای رسیدن به اهداف مشخص در یک دوره زمانی خاص را مدیریت پروژه (به انگلیسی: Project management) می‌گویند. به بیان دیگر مدیریت پروژه، به‌کارگیری دانش، مهارت‌ها، ابزارها و تکنیک‌ها برای فعالیت‌های پروژه به منظور تحقق الزامات پروژه است. مدیریت پروژه با استفاده از فرایندهایی هم‌چون فرایندهای آغازین، برنامه‌ریزی، اجرایی، پایشی و اختتامی انجام می‌پذیرد.
مهندسی مدیریت پروژه (به انگلیسی: Engineering Project Management) یا همان رشته مدیریت پروژه و ساخت (Project Management and Construction) تلفیق علم، هنر و فن است و به منظور آموزش برای انجام فعالیت‌های آماده‌سازی، نظارت و اجرای پروژه به ویژه پروژه‌های عمرانی طرح‌ریزی شده‌است. ویژگی اصلی تخصصی مهندسی مدیریت پروژه، ماهیت بین رشته‌ای آن است. این رشته تلفیقی از رشته‌های عمران، صنایع و مدیریت می‌باشد. برای مدیریت پروژه روش‌های و طرح‌های بسیاری وجود دارد که بسته به نوع پروژه و شرایط ویژه آن اتخاذ می‌شود نحوه مدیریت پروژه تأثیر مستقیمی بر رسیدن به اهداف آن دارد. هر چند که رویکرد مدیریت پروژه یک رویکرد کاملاً اقتضایی است اما با فرموله کردن موضوع می‌توان از درست بودن تصمیم‌های گرفته شده اطمینان حاصل کرد.
انجمن مدیریت پروژه APM در سال ۱۹۹۲ اولین سری استاندارد دانش مدیریت پروژه (Project Management Body Of Knowledge) خوانده می‌شود را ارائه نمود که تاکنون ۴ بار این استاندارد بازنگری شده‌است. این استاندارد حاوی الزاماتی برای مدیریت پروژه می‌باشد که تضمین‌کننده رسیدن به اهداف پروژه‌ها می‌باشد. بر اساس PMBOK ، هر پروژه به ۵ مرحله آغاز، برنامه‌ریزی، اجرا، کنترل و خاتمه تقسیم شده و این استاندارد برای اجرای موفق این ۵ مرحله راهنمایی‌های کاربردی ارائه می‌کند.
سازمان جهانی استانداردسازی (ISO) با توجه به نتایج موفق به دست آمده از اجرای PMBOK اقدام به تدوین استاندارد جهانی ISO 10006 نمود و این استاندارد بین‌المللی به پیش می‌رود تا در جهان جانشین موفقی برای سایر روش‌های مدیریت پروژه گردد. اجرای این استانداردها به ویژه به شرکتهایی که پروژه‌های بزرگ صنعتی و عمرانی را اجرا می‌کنند یا در مناقصه‌های بین‌المللی شرکت می‌نمایند توصیه می‌شود.

یک روز کاری مدیر ساخت

مدیریت ساخت، یک کار پرجنب و جوش و پرمنفعت بوده و برای تمام افراد از جنبه‌های مختلف زندگی مثل مهندسی، کار و مدیریت پروژه جذاب می باشد. براساس تحقیقی که موسسه  BLS  انجام داده است، مدیریت ساخت در حال رشد بوده و در بین سالهای ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۲، رشد ۱۶ درصدی را در این زمینه انتظار داریم. جالب توجه است که دستمزد مدیران ساخت از این رشد مستثنی نیست و مدیران ساخت می توانند انتظار داشته باشند که در طول مدت مدیریت شان یک بانک ایجاد کنند. برای مثال، کمترین حقوقی که یک مدیرساخت‌ دریافت می‌ کند ۵۰.۰۰۰ دلار است و حداکثر پرداختی اشان هم به  ۱۴۴.۵۰۰ دلار میرسد.
اما مدیر ساخت بودن دقیقاً به چه معناست؟ در این پست نگاهی عمیق‌تر به این موقعیت شغلی خواهیم داشت.
در حقیقت، مدیران ساخت یک روز معمولی ندارند. یک روز باید با سهامداران سروکله بزنند و بعد باید در محل پروژه حاضر شده و دلایل تاخیر پروژه را بررسی و ارزیابی کنند. با این توصیفات، مهم‌ترین وظایف یک مدیرساخت شامل موارد زیر است:
برنامه‌ ریزی، ساماندهی، زمانبندی، هدایت، کنترل و اتمام پروژه
استخدام و مدیریت پیمانکاران و کارمندان
آماده سازی و انعقاد بودجه
حداکثر سازی هر دو منابع فیزیکی و انسانی
همکاری با معماران و مهندسان برای بهینه‌سازی محصول نهایی
مذاکره قرارداد و نمایندگی شرکت
حفظ امنیت کارگران
اطمینان از اجرای قوانین رسمی ساخت و ساز

اکثر مدیران ساخت مطابق با یک برنامه‌ ساخت و ساز معمولی کار می‌کنند. مثلاً آنها از ساعت ۹ صبح تا ۵ بعد از ظهر کارت حضور نمی زنند، بلکه معمولاً صبح خیلی زود بیدار می شوند و به ندرت پیش می آید که تا ساعت 6 بیدار نشده باشند. یک روز کاری مدیر ساخت به انجام اموری مثل جلسات، برنامه‌ریزی، کار با اسناد و حضور در محل پروژه تقسیم می گردد. مدیران ساخت باید از دو مهارت تحلیل برای حفظ پیشرفت پروژه و همچنین توانایی تشویق کارمندان شان برخوردار باشند.
Tony Principi، یک مدیر ساخت‌ است که دائماً پروژه های خود را بازدید می کند. او در مصاحبه‌ای با بلومبرگ می‌گوید: "من اعتقاد دارم که که حضور مدیران ساخت‌‌ در کارگاه، نوعی سرمایه ‌گذاری است. سرمایه گذاری در انگیزه کارگران و سایر مدیران"
مدیران اجرایی موثر دارای دو ویژگی خاص هستند. آنها با دائماً درگیر کار بوده و باعث ایجاد انگیزه در کارفرمایانشان میشوند.

عوامل موثر بر درآمد مدیر ساخت

اگر شما در حال حاضر به دنبال کاری در حوزه مدیریت ساخت هستید، فرصتهای خوبی در پیش خواهید داشت. طیف وسیعی از حقوق و مزایا وجود دارد که شما واقعاً می توانید از آن سود ببرید. خصوصاً اگر شما در این صنعت تازه کار هستید و یا تجربه بسیار کمی در این زمینه دارید.
طبق آمار موسسه BLS، میانگین پرداخت برای مدیران میانی در حدود ۸۲،۰۰۰ دلار است، اما تجزیه و تحلیل گسترده تر توسط این موسسه نشان می دهد که شما می توانید انتظار داشته باشید هر ساله از ۵۰،۰۰۰ دلار تا۱۵۰،۰۰۰ دلار در مدیریت ساخت دریافت کنید. برای پرداخت، عوامل متعددی در نظر گرفته می شوند، که در این پست به برخی از این عوامل نگاهی خواهیم انداخت:

تجربه
اگر در حرفه ای تجربه بیشتر دارید، انتظار کسب درآمد بیشتر را در آن حرفه می توانید داشته باشید. اگر شما ۱۰ سال تجربه در ساخت و ساز داشته اید و راه خود را در موقعیت فعلی اتان یافته اید، می توانید خود را برای دریافت حقوق و دستمزد بهتر نسبت به کسی که تازه از دانشگاه با حداقل تجربه فارغ التحصیل شده، آماده کنید.
همیشه سعی کنید نقاط قوت خود را در نظر داشته باشید. اجازه دهید رزومه شما دقیقاً سطح تجربه شما را نشان دهد، به خصوص به عنوان مدیر یک سایت کاری، شما ممکن است عنوانِ مدیریت پروژه و ساخت را داشته باشید، اما اگر بتوانید عملاً نشان دهید که تجربه مدیریتی هم دارید، این کار به شما کمک خواهد کرد که از یک نرخ بالاتر شروع کنید.

آموزش و تحصیل
تجربه می تواند راه شما را به اندازه کافی برای رسیدن به نرخ خوب پرداخت هموار سازد، اما تجربه به همراه آموزش راه شما را با سرعت بسیار بیشتری برای رسیدن به این هدف میسر خواهد ساخت. اگر شما مدرک تحصیلی دارید، در حین کار، در حال بالا بردن اعتبار خود نیز هستید.
در صورتیکه مدارک و مجوزهای مرتبط با حوزه ساخت را بگیرید، می توانید انتظار درآمد بیشتری داشته باشید. البته باید مراقب باشید که برنامه های آموزشی را به دقت انتخاب کنید. در مورد موسسه و محل تحصیل خود مخصوصاً اگر یک مسیر آموزشی آنلاین را دنبال نمی کنید، به طور کامل تحقیق کنید. کیفیت آموزش نیز بر روی درآمدتان تاثیر می گذارد.

گواهینامه ها و انجمن های حرفه ای
عضویت در انجمن های مختلف و سازمان های حرفه ای تاثیر مثبتی بر حقوق شما خواهد داشت. برای مثال، عضویت در سازمانی مانند انجمن سازندگان و پیمانکاران (ABC)، یک موقعیت و شانس بزرگ در رزومه شما خواهد بود. حتی ممکن است برای دریافت برخی مجوزها و گواهینامه ها نیاز به عضویت در انجمنهای مربوطه داشته باشید. 

تعداد زیردستان
تعداد افرادی که شما مدیریت می کنید تاثیر مستقیمی بر نرخی که پیشنهاد می کنید دارد. مدیریت یک شرکت بزرگ و کارآمد با کارکنان بیشتر، حقوق و دستمزد شما را بهتر خواهد کرد. البته نباید فراموش کرد که برای مدیریت تیمهای پر جمعیت، سطح بالایی از آموزش، تجربه و توانایی نیاز دارد.

شرایط کاری
بدون شک می توان گفت که سطوح مختلف خطر در زمینه های مختلف ساخت و ساز وجود دارد. مدیران در موقعیت هایی با ریسک بالاتر و با خطرات احتمالی بیشتر می توانند حقوق پایه بهتری انتظار داشته باشند، بنابراین اگر شما قصد ورود به پروژه های با ریسک بالا را دارید، می توانید حقوق و دستمزد بالا تر از حد معمول را انتظار داشته باشید.

مهارت های مدیر ساخت

مدیران ساخت دارای مجموعه ای از صفات هستند که آنها را با کار و کارفرما در تعامل نگه می‌ دارد. در تحقیقی که در دانشگاه اویو (Uyo) انجام گرفته، مشخص شده است که اگر مدیران ساخت از مهارت هایی که مکمل مهارت های رهبری هستند پیروی کنند موفقیتهای بیشتری را بدست خواهند آورد. 
مهارت هایی مثل:
 ارتباطات موثر
این مهارت جزو مهم‌ترین مهارت‌های یک مدیر پروژه محسوب می شود. کسانی که ارتباطات ضعیفی داشته باشند نمی توانند اهداف را به وضوح برای زیر دستان خود توضیح دهند. مدیران پروژه ساخت نیازمند درک و اعمال برقراری ارتباط موثر در طول یک پروژه هستند. بدون ارتباطات موثر، حتی ماهرترین کارگران ساختمانی نیز قادر به انجام توانایی های خود به درستی نخواهند بود. در حقیقت پیشرفت یک پروژه ممکن است به دلیل مهارت های ارتباطی ضعیف به طور کامل از خط صحیح اجرایی خود خارج شود. بنابراین مدیران ساخت باید از مهارت ارتباطی خوبی برخوردار باشند و توانایی کار کردن با افراد متنوع و مختلف را داشته باشند.
دسترسی
مدیران ساخت باید همیشه و در مواقع ضروری قادر به پاسخگویی باشند و در روند کار خودشان را با شرایط پیش بینی نشده ( مثل تغییرات آب و هوایی و.. ) تطبیق دهند.
هوش: مدیران ساخت باید اعتماد افراد تابع را بدست آورند. اینکه مدیران پروژه قادر باشند نحوه تصمیم گیری ها و نحوه اجرای تصمیمات را نشان دهند. به عنوان مثال (پاسخ به سوالاتی همچون چرا از این مواد استفاده شده، بازده و محبوبیت آنها را افزایش می دهد.
توانایی
این مهارت، مهم‌ترین مهارتی است که یک مدیر پروژه باید داشته باشد. اینکه یک مدیر بتواند کار خود را به بهترین شکل ممکن انجام دهد بسیار حائز اهمیت است. یک تیم ساختمانی از نقش‌های متنوعی تشکیل شده است و از آنجایی که پروژه های ساختمانی معمولا زمان محدودی دارند، داشتن مهارت مولتی تسکینگ برای مدیران پروژه به یک الزام تبدیل شده است.

لازم به ذکر است که بسیاری از مهارت‌ها (مهارت‌هایی از جمله عمل‌گرایی، همدلی و اقتدار( که برای مدیران پروژه در نظر گرفته می‌شود باید در مدیران ساخت هم وجود داشته باشد و این مهارت‌ها بین هر دو مشترک است. 

یک مدیر ساخت چه وظایفی دارد؟

مدیران ساخت، مسئول تنظیم برنامه‌های زمانی، نظارت بر امور مالی و اطمینان از اینکه هر کس کار محول شده را به درستی انجام می‌دهد، هستند. وجود آنها باعث می‌شود اطمینان حاصل کنیم که محل کارمان عاری از خطرات ایمنی است. مدیران ساخت‌ در حقیقت با انواع مختلف روابط کاری که در یک محل کار می‌تواند وجود داشته باشد، سروکار دارند.


برای ایجاد یک دید کلی‌تر می‌توان گفت که مدیران ساخت روی بخشی از پروژه ساختمانی نظارت دارند و آن را مدیریت و رهبری می‌کنند. آنها در بازسازیهای کوچکتر و یا مدل‌سازی‌های مجدد تا پروژه‌های تجاری بزرگتر مانند بیمارستانها، ساختمانهای اداری و مدارس نقش کلیدی بازی می‌کنند. 


تقریبا ۷۵ درصد از مدیران ساخت در ایالات متحده، پیمانکاران مستقلی هستند که توسط کارفرما استخدام شده‌اند. تعداد زیادی از این کارفرما‌یان خواستار پس‌زمینه آکادمیک برای مدیران هستند و این مدرک حداقل باید در سطح کارشناسی در رشته مرتبط باشد. بر اساس تحقیقات موسسه BLS متوسط درآمد سالیانه برای مدیران ساخت و ساز در آمریکا ۸۲.۷۹۰ دلار است.


تفاوت‌های مدیر ساخت و پیمانکار عمومی

در حالی که دو اصطلاح "مدیریت ساخت" و "پیمانکار عمومی" اغلب اوقات به جای هم استفاده می‌شوند، اما تفاوت‌های متمایزی بین آنها وجود دارد. به طور معمول، مدیران ساخت از ابتدا تا انتها در یک پروژه خاص که به آنها محول شده درگیر هستند. آنها به کارفرمای خود در برنامه‌ریزی اولیه و همینطور انتخاب پیمانکار عمومی و معمار پروژه کمک می‌کنند. 


وظایف یک مدیر ساخت

وظایف خاصی که توسط مدیران ساخت انجام می‌شود شامل موارد زیر است:


مدیریت کیفیت: پروژه‌های ساختمانی اغلب شامل تعدادی از پیمانکاران و پیمانکاران فرعی هستند. یکی از مهمترین وظایف مدیر ساخت این است که اطمینان یابد که هرکس کار خود را با کیفیت مطلوب انجام می‌دهد و در طول فرایند کاری هر گوشه‌ای از کار را سرهم بندی نمی‌کند.


مدیریت هزینه: یک مدیر ساخت بایستی دائما در جریان هزینه‌ها قرار داشته و تصمیمات لازم را در شرایط بحرانی اتخاذ کند.


مدیریت ایمنی: مدیران ساخت باید قادر به شناسایی و از بین بردن خطرات احتمالی ایمنی برای هر فرد در محل کار باشند.


مدیریت قرارداد: این وظیفه مدیر ساخت است که اطمینان حاصل کند تمام شرایط موجود در قرارداد به درستی انجام می‌شود و تمام طرفین قرارداد راضی هستند.


علاوه بر موارد فوق، مدیر ساخت باید با عوامل درگیر در پروژه ارتباطات موثر داشته و آنها را در جریان پیشرفت پروژه قرار دهد.